I ULO 2011

Temat:  Średniowiecze – ogólna charakterystyka epoki.

1.    Nazwa epoki.
Nazwa średniowiecze powstała w renesansie na określenie wieków średnich między starożytnością a czasami odrodzenia. Pojawiła się w rozprawie Krzysztofa Celera zwanego Celeriusem.  /  Z łac.  media aetas, medium aevum – wieki średnie; okres pośredni.

2.    Czas trwania epoki.
a)    w Europie od 476r. czyli od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego do końca XIV wieku
b)    w Polsce od końca X wieku (przyjęcie chrztu – 966r.) do I poł. XV
Za daty kończące epokę uznano:
1450r. – wynalezienie druku przez Gutenberga
1453r. – upadek Konstantynopola – metropolii zachodniego cesarstwa
1492r. – odkrycie Ameryki przez Kolumba

3.    Warunki społeczno-polityczne.
- ustrój feudalny i podział społeczeństwa na cztery stany: duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo, chłopstwo,
- konflikty stanowe – dotyczyły szlachty i chłopstwa, szlachty i mieszczaństwa,
- konflikty polityczne – dotyczyły sporu o władzę i wpływy w Europie (walka papiestwa z cesarstwem rzymskim narodu niemieckiego),
- dominacja kościoła – przejawiała się w jego wpływie na wszystkie dziedziny życia (polityka, religia, kultura, sztuka, literatura, oświata). Dominacja kościoła wynikała z rozprzestrzeniania się w krajach europejskich religii chrześcijańskiej, z faktu posiadania wykształcenia przez duchowieństwo, propagowania przez kościół bardzo dobrze zorganizowanej administracyjnie instytucji kościelnej.

4.    Filozofia średniowiecza.
a) augustynizm – filozofia św. Augustyna – V w. n. e. (354-430). Oparta była ona na tzw. „drabinie bytów”. Pogląd jego był dualistyczny. Rozpatrywał on królestwo boże i królestwo ziemskie jako przeciwstawne. Na „drabinie bytów” człowiek był pomiędzy bytami wyższymi (Bóg, aniołowie) a bytami niższymi (zwierzęta). Człowiek jako istota myśląca, rozważająca swoje istnienie, przeżywał konflikt wewnętrzny pomiędzy cielesnością a duchowością. / Św. Augustyn jest autorem utworów tj. Wyznania, O państwie bożym.
b) scholastyka – łac. scholasticus – szkolny. Za ojca szkolnej filozofii uważa się św. Anzelma (1033-1109). Główną istotą scholastyki było uzasadnienie dogmatów kościelnych w sposób rozumowy, czerpano z Biblii. Scholastycy do przeprowadzenia swoich dowodów wykorzystywali zasady starożytnego filozofa Arystotelesa, który był autorem dzieła Logika.
c) tomizm – autorem tej filozofii był św. Tomasz z Akwinu (ok. 1225-1274; jego główne prace to: Summa teologiczna, Traktat o człowieku). Uważał on również, że wszystkie byty można umieścić na tzw. „drabinie bytów”. Była jednak różnica między nim a św. Augustynem w traktowaniu miejsca zajmowanego przez człowieka. Według św. Tomasza człowiek zajmował wśród bytów należne mu miejsce; w świecie tym obowiązywała określona hierarchia fundamentalna pod względem społecznym, natomiast wobec przekonań religijnych świat uporządkowany jest teocentrycznie. Najważniejszy jest Bóg. Filozofia jego była bardziej optymistyczna, ponieważ głosił on, że świat ziemski jest podobny do królestwa niebieskiego.
d) mistycyzm – teoria głosząca, że obcowanie z Bogiem jest najlepszym środkiem poznania prawdy. Zdobycie jej jest zaś tylko możliwe przez pogłębienie życia duchowego. Za narzędzia mistyki uznawano intuicję i kontemplację. Za przedstawicielka mistyki uważa się św. Bernarda z Clairvaux [klerwo] (1090-1153).
e) franciszkanizm – nazwa wywodzi się od św. Franciszka z Asyżu (1181-1226). Zapoczątkował on ruch odnowy w kościele katolickim. Głosił miłość do człowieka i świata, zachęcał do odnowy moralnej, do życia podobnego do Chrystusowego. W jego postawie akcentuje się skromność, ubóstwo, miłość do człowieka i przyrody. Głosił radość istnienia mimo cierpienia i śmierci. Historycy literatury europejskiej nazywają Franciszka „światłem renesansu w głębokim średniowieczu”. Jego umiłowanie Boga, człowieka i przyrody stanowiły zapowiedź nowej postawy filozoficznej, którą z czasem przyjęła i rozwinęła epoka odrodzenia. 

5.    Światopogląd średniowieczny.
    religia chrześcijańska jako jedyna, słuszna i prawdziwa; inne uznawano za heretyckie
    poszczególne narody wyznające religię chrześcijańską tworzyły jedną społeczność
    uniwersalizm poglądów – wyrażał się w pojmowaniu świata w poglądach na życie, naukę, kulturę i sztukę; pewna jednolitość kultury, filozofii, języka w różnych miejscach (por. s. 100)
    teocentryzm – (łac. teos – Bóg) – jego istotą było umieszczenie Boga w centrum myśli ludzkiej. Konsekwencją takiego myślenia były hasła: memento mori – pamiętaj o śmierci; ora et labora – módl się i pracuj. Nie interesowano się człowiekiem jako jednostką, ważny był jedynie stosunek człowieka do Boga (por. s. 100)
    kosmopolityzm – przeciwieństwo patriotyzmu. Był on konsekwencją przyjęcia ideologii, według której dla katolika ważne było państwo boże a nie narodowe
    dualizm świata – podział wartości, jaki widzieli ludzie średniowiecza. Mamy tu byt ziemski i duchowy; piekło – niebo, kara – nagroda, dobro – zło itp. Nie ma barw pośrednich.
6.    Rzeźba, malarstwo i architektura w średniowieczu.
Znaczny wpływ na sztukę średniowiecza miała idea teocentryzmu. W sztuce podkreślano wyższość dóbr duchowych nad materialnymi. W różnych zjawiskach ziemskich dopatrywano się znaków Stwórcy, ukrytych sensów, stąd wynikała istotna rola symbolu i alegorii. Specjalne znaczenie przypisywano niektórym liczbom: 7 – siedem sakramentów, liczba doskonała; 3 – trójca; 4 – cztery cnoty kardynalne; 10 – dekalog.  Określone znacznie miało też miejsce umieszczania postaci na obrazie, rzeźbie, w architekturze./ Opracować: style w architekturze, malarstwie i rzeźbie średniowiecza.
Temat: Kult maryjny w średniowieczu
1.    Kult maryjny jest tworem średniowiecza i jest ściśle powiązany z kultem świętych w tej epoce (poszukiwanie pośrednika między wiernymi a Bogiem).
—    Św. Bernard z Clairvaux, O Bogurodzicy Pośredniczce („Ona zostanie wysłuchana ze względu na swoją godność, wszelako Syn wysłucha prośby Matki, jak Syna wysłucha Ojciec”).
—    Kult rozwinął się głównie na podstawie apokryfów, ponieważ w samym Piśmie Świętym niewiele jest wzmianek o Maryi. Zaledwie jeden ewangelista pisze, iż stała ona pod krzyżem Chrystusa, nie ma zaś żadnej wzmianki o tym, że była przy jego ukrzyżowaniu.
—    Po dwóch soborach efezkich (431r., 449r.) ustalono, iż jest ona „Bożą Rodzicielką”(wcześniej trwały spory na ten temat). Niedługo potem kult maryjny przeniknął do Rzymu, gdzie rozwinął się za sprawą papieża Sykstusa III, fundatora rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore.
—    Nieco dłużej trzeba było czekać na zatwierdzenie dogmatu o niepokalanym poczęciu Najświętszej Maryi Panny (1854r.) i Wniebowzięciu Maryi (1950r.).
—    Jak wielką czcią otaczali ludzie średniowiecza Maryję świadczy fakt, iż w Polsce nie nazywano tym imieniem kobiet. Jan Długosz pisał: „Nie godzi się żadnej niewieście przybierać imienia Maryi”.
2.    Maryja jako wzór piękna kobiecego
—    W tym samym czasie zresztą, kiedy wśród zachodniego rycerstwa przyjmowały się reguły dworności, w chrześcijaństwie łacińskim zapanował kult Marii. Uduchowienie instynktu płciowego z jednej strony, z drugiej wprowadzenie kobiecości pojętej jako wartość, do sfery przeżyć religijnych, wzbogaciły się wzajemnie przenikaniem i przyspieszyły dzięki temu swoje postępy. Najświętsza Panna stała się wkrótce Damą par excellence, Notre Dame, której każdy winien jest posługę miłości. Stąd żądanie, by wizerunki Jej pełne były elegancji, wdzięku i uroku. Aby tym łatwiej trafić do serc grzeszników, czternastowieczne Madonny są utrefione i ustrojone jak dworskie księżniczki. (G. Duby, Posiadanie świata: miłość)
—    Jan z Szamotuł (Paterek), Kazanie o Narodzeniu Maryjej Panny
Najstarsze ikonograficzne wizerunki maryjne znacznie różnią się od tych popular¬nych obecnie i jeszcze w średniowieczu. Oto na ołtarzu leży Dzieciątko Jezus (symbolika Chrystusa-ofiary), natomiast poniżej ołtarza umieszczone są postaci Maryi i Józefa. Ona rozmyśla o losie swego syna (wie już, co jest Mu pisane), dlatego też ma zatroskaną twarz. Jej mąż dzieli z nią smutek.
4.   Deesis
—    Ikonograficzne wyobrażenie Chrystusa Pantokratora (Wszechwładnego) zasiadające¬go na tronie, w asyście Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, pośredników między człowiekiem a Jezusem. Motyw ten pochodzi ze sztuki bizantyjskiej, a przez Zachód został przejęty w X w. W Polsce jego najdawniejszym przykładem jest fresk w Tumie pod Łęczycą pochodzący sprzed 1161 r.
—    Bogurodzica
•    Treść pieśni to modlitewne prośby zaniesione do Bogurodzicy (Matki Boskiej) i Bożyca (Syna Bożego).
•    Matka Boska, jako wybrana z wielu przez Boga i zjednoczona z Nim w pełnieniu Jego woli, ma pozyskać i skłonić ku ludziom przychylność swego Syna.
•    Nie została tu przedstawiona jako bolejąca matka, ale jako pośredniczka (najdoskonal¬sza) między ludem Bożym a Jezusem.
.
5.    Doloryzm
—    Nurt w kulturze europejskiej (przede wszystkim średniowiecza) ukazujący Maryję jako Matkę Boską Bolesną. Nazwa nurtu wzięła się od łacińskiego słowa: dolor, czyli ból.
—    Stabat Mater Dolorosa (Stała Matka Boleściwa) i Posłuchajcie bracia mila jako obrazy matki bolejącej pod krzyżem.

•    Podmiot mówiący pierwszego utworu jest jedynym kreatorem świata przedstawionego. Obserwuje Matkę Boską i nawołuje wiernych do współczuwania z Nią. Co przeżywa Maryja stojąc pod krzyżem Jezusa? Jak chciałby ulżyć jej cierpieniom podmiot mówiący? Z jednej strony chce on wziąć Jej męki na siebie. Z drugiej pragnie przyjąć cierpienia Chrystusa.
•    Drugi utwór jest o wiele bardziej przejmujący, gdyż autor pozwolił przemówić w nim samej Maryi. Dlaczego jednym z tytułów wiersza jest: Lament świętokrzyski? Na co skarży się Maryja? Omów dokładnie fragmenty, gdy zwraca się ona do Jezusa? Jak to robi? Zwróć uwagę także na pełne goryczy przywołanie Pozdrowienia Anielskiego. (Inne nazwy utworu: Żale Matki Boskiej pod krzyżem; Plankt świętokrzyski - tekst przechowywany był w benedyktyńskim klasztorze św. Krzyża na Łysej Górze / Plankt - łac. planctus - narzekanie, głośna skarga - utwór o charakterze żałobnym wyrażający ból, rozpacz, płacz po stracie ukochanej osoby)
—    Podobny motyw Maryi stojącej pod krzyżem widzimy na obrazie Griinewalda Ukrzyżowanie.
•    Przedstawiony tu obraz zainspirowany został zapewne fragmentem Ewangelii św. Jana (por. tekst biblijny).
6.    Pieta
—    Samo słowo pochodzi z języka włoskiego i oznacza litość, miłosierdzie.
—    Niezwykle popularne ikonograficzne przedstawienie Madonny z ciałem Chrystusa na kolanach. Najsłynniejszym przykładem Piety jest renesansowa rzeźba Michała Anioła znajdująca się w Kaplicy Sykstyńskiej.
—     Pieta pochodząca ze szkoły awiniońskiej (I poł. XV w.).
•    Centralną postacią obrazu jest Matka Boska. Na kolanach Maryi spoczywa bezwładne ciało Chrystusa. Obok Matki Boskiej i Chrystusa widzimy św. Jana i Marię Magdalenę, postaci pojawiające się także na obrazie Griinewalda. Na obrazie, zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem, znajduje się także wizerunek fundatora, klęczącego i modlącego się wraz z Matką Boską. Mimo że został on dołączony do pozostałych postaci, wydaje się pozostawać na uboczu, tak by nie burzyć atmosfery kontemplacji, modlitwy, ale przede wszystkim bólu opłakujących Chrystusa.
7.    Późne średniowiecze wraca do wizji Maryi-rodzicielki
—    Od tej pory najpopularniejszym sposobem przedstawiania Matki Boskiej będzie Madonna z Dzieciątkiem Jezus na rękach.
—    Giotto di Bondone Madonna tronująca z aniołami i świętymi.
•    Obraz zainspirowany zapewne wcześniejszymi malowidłami Cimabuego (Madonna tronująca z Dzieciątkiem, ośmioma  aniołami   i  czterema prorokami)  oraz  Ducia di Buoninsegni (Madonna tronująca z Dzieciątkiem i sześcioma aniołami). Namalowany został dla florenckiego kościoła Wszystkich Świętych na początku XIV wieku.
•    Matka Boska to nie tylko Maryja-rodzicielka, lecz także Regina Mundi (Królowa Świata), która zaraz zostanie ukoronowana (postać po lewej stronie obrazu trzyma w dłoniach koronę). Zasiada ona na tronie otoczonym przez świętych; przed tronem klęczą aniołowie (nawet ich postacie są mniejsze od Maryi).
•     Ubiór Maryi i Dzieciątka odzwierciedla raczej epokę, w której żył malarz niż czasy biblijne. Istotny element - typowe aureole otaczające głowy wszystkich postaci na obrazie.
•    Dokładna analiza scenerii — tron umieszczony na postumencie i ustawiony w prze¬kroju kościoła romańskiego.
•    Asymetria tronu i spojrzenia Madonny. Jest to swego rodzaju rozwiązanie funkcjonalne; w kościele Wszystkich Świętych wierni podchodzili do obrazu z lewej strony i ta deformacja pozwalała im widzieć Madonnę frontalnie.


Temat: Motyw maryjny w literaturze polskiego średniowiecza – Bogurodzica i Posłuchajcie, bracia miła...

I  Bogurodzica jako zabytek literacki i językowy.                                                                                                 

1. Czas powstania utworu.
     Dziś przyjmuje się zwykle, że Bogurodzica (dwie pierwsze strofy) pochodzą z połowy XIII wieku. Później dołączono do nich jeszcze inne pieśni, odbiegające jednak poziomem artystycznym od części pierwotnej. Najstarszy zapis krakowski pochodzi z 1407 roku. Bogurodzica jako pieśń powstawała do XVI wieku (22 strofy).
Pierwszy drukowany tekst Bogurodzicy odnaleziono we wstępie do Statutów Królestwa Polskiego Jana Łaskiego z roku 1506.

2. Autor i tytuł.
Autor Bogurodzicy nie jest znany.
Tytuł pochodzi od pierwszego słowa tekstu.

3. Bogurodzica i jej rola w kulturze średniowiecznej:
a) zabytek literacki i językowy; źródło wiadomości o słownictwie i formach gramatycznych ówczesnej polszczyzny; Bogurodzica jest pierwszym polskim tekstem, który zachował się do czasów dzisiejszych
b)  pieśń religijna oparta na idei pośrednictwa (por. s. 101)
     Zbiorowy podmiot liryczny (1 os. l. mn.) – ludzie wierzący zwracają się z prośbą do Matki Bożej (jako wybranej przez Boga; matki Chrystusa), aby wstawiła się u Stwórcy za ludźmi. Pośrednikiem jest również Jan Chrzciciel. Przedmiotem prośby jest bezpieczne życie na ziemi, a po jego zakończeniu zbawienie wieczne. Obie strofy kończą się refrenem Kyrie elejson (gr. ‘Panie, zmiłuj się nad nami’).
c)  Bogurodzica odgrywała  dawniej  rolę hymnu  narodowego. Jan Długosz (XV w.) odnotował fakt śpiewania tej pieśni przez
rycerstwo  polskie  pod  Grunwaldem  w  1410  roku  przed  rozpoczęciem bitwy;  utwór  ten  nazywał  „pieśnią ojczystą” (łac.
carmen patrium); odśpiewano ją także podczas koronacji Władysława Warneńczyka.

4. Bogurodzica jako wiersz średniowieczny; poetyka wiersza.
     Bogurodzica zbudowana jest z nierównych strof, z których każda zakończona jest refrenem w języku greckim Kyrie elejson. Występują rymy wewnętrzne (Bogurodzica – dziewica; syna – Gospodzina; dziela – Krzciciela) i zewnętrzne (Maryja - Maryja; bożycze - człowiecze; nosimy – prosimy; pobyt - przebyt) oparte na podobieństwie konstrukcji poszczególnych wersów (tzw. paralelizmy) i licznych antytezach (czyli przeciwstawieniach). Maria jest „Bogurodzicą” (matką Boga) i zarazem „dziewicą” (panną). Jej „syn” to równocześnie jej Pan i Bóg („Gospodzin”). Życie ziemskie to chwilowy „pobyt”, któremu autor pieśni przeciwstawia wieczne przebywanie w niebie („rajski przebyt”).
Bogurodzica – dziewica
(matka) – (panna)
U twego syna – Gospodzina
(twój syn) – (twój Pan, Bóg)
pobyt – przebyt
(życie doczesne) – (życie wieczne)
     Anonimowy autor Bogurodzicy potrafił w kilku zdaniach zawrzeć największe paradoksy (czyli sprzeczności) wiary.
     Każdy wers jest zdaniowo –rymowy (długość zdania pokrywa się z wersem).
     Charakter pieśniowy wiersza widoczny jest w zastosowaniu linii intonacyjnej: antykadencji ↑ i kadencji ↓.

    Wysłuchanie nagrania Bogurodzicy (opinia na temat nastroju i charakteru pieśni).

5. Analiza językowa Bogurodzicy.

Archaizmy w Bogurodzicy

Archaizmy fonetyczne
forma dawna    forma dzisiejsza
sławiena (oboczność e:o)
krzciciel (k:ch)    wsławiona
chrzciciel

Archaizmy słowotwórcze
forma dawna    forma dzisiejsza
Bogurodzica
(wzór złożony)
_sławiena
_słysz
przebyt    Bogarodzica

wsławiona
usłysz
przebywanie

Archaizmy składniowe i frazeologiczne
forma dawna    forma dzisiejsza
Bogurodzica
(celownik)
Bogiem sławiena
Twego dziela krzciciela    Bogarodzica
(dopełniacz)
przez Boga wsławiona
Dla twego chrzciciela

II  Posłuchajcie, bracia miła...
Pyt. 1. Zaznacz w tekście bezpośrednie zwroty do słuchaczy. Jaka jest ich rola w utworze?

Apostrofa     Funkcja
Zwroty do ludzi: Posłuchajcie, bracia miła, Pożałuj mię, stary, młody    Chęć zwrócenia uwagi na siebie, pragnienie wyżalenia się , prośba o współczucie, współuczestniczenie ludzkiej zbiorowości w cierpieniu.
Zwrot do Chrystusa: Synku miły i wybrany, Synku, bych cię nisko miała    Pragnienie podzielenia z Synem męki fizycznej, a nawet śmierci. Chęć ulżenia mu w cierpieniu.
Zwrot do Archanioła Gabriela: O anjele Gabryjele    Przypomnienie Archaniołowi obietnicy radości, żal o zatajenie czekającego ją cierpienia.
Zwrot do matek: Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory    Prośba o współczucie, solidarność z wszystkimi matkami, chęć zaoszczędzenia im tragedii, którą ona przeżywa samotnie, patrząc na niewinną śmierć swojego dziecka.

Pyt 2. Znajdź w tekście opisy umęczonego ciała Chrystusa. W jaki sposób Maria przemawia do Syna? Jakie środki stylistyczne wykorzystuje przede wszystkim anonimowy autor wiersza Posłuchajcie, bracia miła...? Czemu one służą?
    zaimki ja, mój, np.: mój zamętek, me miłe narodzenie, ciężka moja chwila, pożałuj mię – unaocznienie jednostkowego cierpienia;
    epitety, np.: bracia miła, miłe narodzenie, miły i wybrany – podkreślenie czułości i miłości;
    krwawa głowa, rozkrwawione narodzenie, krwawa godzina – określenia śmierci, cierpienia, ciężkiej chwili, nieszczęścia;
    oksymoron krwawe gody – łączenie na zasadzie antytezy motywów śmierci i wesela, ukazanie zbawczego sensu Męki Pańskiej;
    metafora-hiperbola: sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości – ekspresja duchowego cierpienia;
    zdrobnienia, np.: Synek, główka, dziatki – ukazanie czułości i miłości, podkreślenie ogromu cierpienia;
    kontrast: miły Syn, okrutny Żydowin – podkreślenie niewinności Jezusa. 
Pojęcia: apokryf, teatr średniowieczny, plankt – s. 103-104.
Pyt. 4. Które elementy wiersza Posłuchajcie, bracia miła... mogą łączyć ten utwór z teatrem średniowiecznym? [forma monologu]
Pyt. 5. Które elementy wiersza Posłuchajcie, bracia miła... mogą łączyć ten utwór z apokryfem? [ pozór autentyzmu, wypowiedzi Matki Boskiej, motyw współcierpienia Matki]
Pyt. 6. Wymień te cechy utworu, które pozwalają zaliczyć go do gatunku planktu [żal po zmarłym, wezwanie do wspólnoty w cierpieniu]

III  Podsumowanie.
Pyt. 3. Porównaj Marię z Bogurodzicy i Marię z utworu Posłuchajcie, bracia miła... Czym różnią się te dwa średniowieczne przedstawienia Matki Bożej?

Bogurodzica    Posłuchajcie, bracia miła...
- Matka Boska ukazana zostaje zgodnie z konwencjami sztuki romańskiej.
- Dostojna i hieratyczna, jest człowiekiem idealnym, pośredniczy pomiędzy człowiekiem a Synem Bożym.
- Ludzie zwracają się do niej z prośbami. Jest adresatką zarówno błagania, jak i pochwały.    - Matka Boska ukazana zostaje zgodnie z konwencjami sztuki gotyckiej.
- Przedstawiona zostaje realistycznie, jako prosta, zwyczajna kobieta, ale ma też cechy niezwykłe – jest matką Zbawiciela.
- Jest podmiotem mówiącym w wierszu. Ekspresyjnie przedstawia swoje emocje. To ona zwraca się z różnymi prośbami do odbiorców.
Obowiązuje znajomość pojęć: deesis, doloryzm.


Temat: Ideał ascety na podstawie Legendy o św. Aleksym.                                                                               
1. Geneza utworu.
     Tekst pochodzi z połowy XV w. Jest kopią dawniejszego wzoru, którego pierwotna wersja powstała w V-VI w. w Syrii, skąd ok. X w. przeszła do Europy Zachodniej.
Syria – miejsce, w którym stykały się trzy religie: buddyjska, chrześcijańska i islamska / pierwowzorem dla św. Aleksego mógł być sam Budda.

Legenda – (od łac. legere – czytać) – czytanka; por. informacje; podręcznik, cz. I, s. 115.
Hagiografia – żywotopisarstwo; utwory opisujące życie i czyny świętych chrześcijańskich.
- Aleksy – gr. alexis znaczy obrona, opieka 

2. Kompozycja tekstu:
a) prolog – nieznany autor zwraca się do Mesjasza o pomoc w dziele przedstawienia żywota jednego ze świętych
b) właściwa opowieść o świętym – dzieje życia św. Aleksego:
    narodziny Aleksego jako syna książąt rzymskich Eufamijana i Aglijas
    w wieku 24 lat ślub Aleksego na życzenie ojca z córką cesarską Famijaną
    opuszczenie żony w noc poślubną z zamiarem służenia Bogu
    rozdanie bogactw ubogim, klerykom, żakom i życie w nędzy
    żebracze życie w Jelidocni (przekręcenie słowa (miasto we Frygi, Azja Mniejsza)
    opieka Matki Bożej nad Aleksym (nad cierpiącym nędzarzem zlitowała się Matka Boża, która wyszedłwszy z obrazu wiszącego w kościele poleciła klucznikowi, aby zaprosił leżącego przed schodami żebraka do wnętrza; zdarzenie to przysporzyło skromnemu żebrakowi sławy świętego)
    zamiar udania się do Tarsu (ponieważ jego sława jako świętego rozeszła się szeroko i uznał ją za niegodną Bożego sługi, postanowił zmienić miejsce pokuty); podróż okazała się nieudana – wiatr skierował Aleksego do Rzymu
    życie w poniżeniu przez 16 lat na dworze swego ojca
    śmierć i oznaki świętości Aleksego (w cudowny sposób rozdzwoniły się dzwony; mieszkańcy zaczęli dochodzić prawdy, którą poznało tylko dziecko; chorzy ozdrowieli; papież, kardynałowie i kapłani bezskutecznie próbowali wyjąć list z dłoni świętego; jedynie żonie Aleksego było dane wyjąć list informujący o jego tożsamości – była to nagroda za jej czystość i pobożne życie).

3. Św. Aleksy jako asceta.
     Postawę, jaką reprezentował św. Aleksy nazywamy ascezą religijną (słowo asceza wywodzi się z języka greckiego - askesis oznacza ‘ćwiczenie’, ‘wyrzeczenie się’)  Asceta – ten, który podąża drogą ascezy; to człowiek, który dobrowolnie wyrzeka się wszelkich dóbr materialnych, umartwia się fizycznie i duchowo; wszystko to dla chwały Boga. Asceta to również człowiek, który nie interesuje się życiem doczesnym, nie dąży do własnej sławy, nie interesuje go polityka.
     Głównym celem życia św. Aleksego było służenie dla chwały Boga. Podporządkował temu wzniosłemu celowi całe swoje życie:
    wyrzekł się szczęścia rodzinnego, miłości młodej małżonki Famijany (Jutroć się bierze od ciebie służyć temu coż ci jest w niebie),
    zrezygnował z bogactw i dostojeństw (Rozdał swe rucho żebrakom, / Śrzebro, złoto popom, żakom. / Więc sam pod kościołem siedział, / A  o jego księstwie nikt nie wiedział),
    dobrowolnie umartwiał swe ciało, cierpiąc zimno i głód (Więc tu leżał podle proga),
    uciekał od ziemskiej sławy (Nie luba mu fała była),
    cierpiał poniżenie w domu ojca (Każdy nań pomyje, złą wodę lał. / A leżał tu sześćnaćcie lat, Wszystko cirzpiał prze Bog rad).


Temat: Franciszkanizm. Wprowadzenie do analizy Kwiatków z ogrodu św. Franciszka.              1. Franciszkanizm (por. temat: Średniowiecze – wprowadzenie do epoki, pkt. 4

2. Rodowód Kwiatków...
     Kwiatki... są dziełem anonimowym; stanowią tłumaczenie zaginionego dziś dzieła łacińskiego. Powstanie ich datuje się na czas od końca XIII wieku do połowy wieku XIV.

3. Znaczenie tytułu.
     Kwiatki... są tytułem metaforycznym. Zgodnie z modą panującą w średniowieczu wymowa kwiatów była symboliczna, np. rozkwitające kwiaty symbolizowały młodość, radość, ale także zwycięstwo wiosny na zimą, życia nad śmiercią; więdnące kwiaty – przemijanie ludzkiego życia i jego chwilowość; poszczególne gatunki kwiatów wyrażały cechy osobowości. Nic dziwnego zatem, że tytuł dzieła prezentującego legendę franciszkańską nawiązuje do symbolicznej mowy kwiatów. Wyraz kwiatki określa symbolicznie „cnoty franciszkańskie” (miłość do świata, ludzi, Boga, pokora, ubóstwo, akceptacja życia razem z jego cierpieniem i radością). Symboliczną wymowę ma również wyraz ogród. Św. Franciszek występuje jako ogrodnik postawy franciszkańskiej, jako ten, który pielęgnuje cnoty ewangeliczne, a piętnuje przejawy grzechu. Kwiatki... stanowią przykład średniowiecznej legendy hagiograficznej (hagiografia – żywotopisarstwo, przedstawienie dziejów świętych), nie mają one jednak indywidualnego bohatera, który w legendzie spaja wszystkie epizody. Kwiatki... są zbiorem epizodów z życia Franciszka i jego towarzyszy. Poszczególne opowieści łączy nie osoba świętego, lecz jego postawa religijna. Kwiatki... ograniczają (jeśli wziąć pod uwagę postać św. Franciszka) swoją relację do okresu nauczycielskiej działalności Franciszka.
4. Konstrukcja utworu jest trójdzielna:
    prolog (Pieśń słoneczna)
    relacja z życia bohatera – dowodzenie jego świętości
    relacja z pośmiertnych cudów
5. Życiorys św. Franciszka
-    narodziny św. Franciszka w 1181 roku w Asyżu
-    wykonywanie zawodu kupca
-    rozrzutny tryb życia
-    nawrócenie Franciszka pod wpływem przeżyć wewnętrznych (sen w Spoleto i spotkanie trędowatego)
-    założenie klasztoru franciszkanów (1210r.)
-    stygmatyzowanie Franciszka podczas czterdziestodniowego postu (stygmat – piętno, znak na ciele, rany ukrzyżowanego Chrystusa)
-    choroba oczu – wycieńczenie organizmu
-    śmierć Franciszka w 1226 roku
-    kanonizacja 16 lipca 1228 roku przez Grzegorza IX
-    w 1980 roku – obwołanie Franciszka świętym


Temat: Treści fabularne i alegoryczne niektórych legend z Kwiatków z ogrodu św. Franciszka.

1. O bracie Bernardzie z Kwintawalle, pierwszym towarzyszu św. Franciszka (rdz. II)
     Jest to historia, w której Franciszek pozyskuje Bernarda i Sylwestra dla idei służenia Bogu i ludziom przez wyrzeczenie się swoich bogactw.
2. O przeświętym cudzie, którego św. Franciszek dokonał nawróciwszy okrutnie dzikiego wilka (rdz. XXI)
     Jest to opowieść o cudownym nawróceniu wilka z Gubbio. Legendę tą można odnieść do ludzi i wtedy będzie podkreślała nawoływanie do wzajemnej życzliwości i wyrozumiałości. Może również oznaczać naukę, by traktować przyrodę z uczuciem miłości; by człowiek widział w przyrodzie przyjaciela, a nie wroga.
3. Jak św. Franciszek otrzymał radę od św. Klary i św. Sylwestra, by każąc nawrócił wielu ludzi i założył zakon trzeci, i kazał do ptaków i zalecił spokój jaskółkom (rdz. XVI)
     Św. Franciszek był tak skromny, że nie miał odwagi sam pytać Boga, co ma robić w życiu: Czy oddawać się jeno modlitwie, czy jedynie też kazać. Dzięki modlitwom Klary i Sylwestra św. Franciszek dowiedział się, że Chrystus wybrał go także dla zbawienia innych. Jako towarzyszy w głoszeniu słowa Bożego Franciszek wybrał braci Anioła i Macieja. Św. Franciszek kazał najpierw w miasteczku Sawurniano. Później spotkał na swej drodze ogromną ilość ptaków i wygłosił do nich kazanie, które mówiło o tym, by dziękowały Bogu za ocalenie podczas potopu, za szczęście życia na ziemi, za to, że Bóg jest dla nich tak dobry, że żywi je i przyodziewa. Po skończonym kazaniu św. Franciszek uczynił znak krzyża nad ptakami, a te odfrunęły w cztery strony świata. Ptaki symbolizują misjonarzy, którzy mają głosić słowo Boże na całym świecie.
4. O pięknym..., który miał w Asyżu św. Franciszek i brat Rufin, kiedy kazali nago (rdz. XXX)
     Św. Franciszek polecił bratu Rufinowi wygłosić kazanie do mieszkańców Asyżu w stroju niekompletnym (rozebrany do połowy). Polecenie to miało na celu pokonanie wstydliwości i strachu Rufina wobec tłumu. Później Franciszek dołączył do Rufina i w takim samym stroju pomógł mu wygłosić kazanie. Czyn ten dowodzi, że Franciszek cenił własny przykład w doskonaleniu osobowości innych ludzi. Sam Franciszek potrafił doskonale wykorzystać niekompletność ubioru, przypominając męki Chrystusa wydanego na wstyd  i cierpienie.
5. Jak w winnicy księdza, którego domu modlił się św. Franciszek tłum liczy, który przybył do niego , pozrywał winogrona i jak później winnica ta zrodziła cudownie więcej wina, niż kiedykolwiek, wedle przyrzeczenia św. Franciszka jak Bóg objawił św. Franciszkowi, że będzie uczestnikiem raju.
     Historia ta opowiada o cudzie, jakiego dokonał św. Franciszek w mieście Rieti. Przez swoje ziemskie cierpienie i wstawiennictwo u Boga sprawił, że pusta winnica obfitowała w owoce oraz przez swoje modlitwy zebrał wielkie żniwo z dusz ludzi, którzy do niego przyszli.     

    Czym różni się asceza św. Aleksego od ascezy św. Franciszka?
     Asceza św. Aleksego jest przykładem samozniszczenia człowieka, przykładem postawy biernej. Natomiast św. Franciszek to przykład ascezy aktywnej, ponieważ starał się wpływać na postawy innych ludzi, głosił miłość do ludzi i świata przyrody.




Temat: Pieśń o Rolandzie jako przykład epiki rycerskiej.  Roland jako ideał średniowiecznego rycerza.


1. Geneza i temat utworu.
     Oryginał Pieśni o Rolandzie datuje się na XI w. (nie został zachowany. Jego kopie pochodzą z okresu XII – XIV w. (XII w. – znaleziono rękopis tzw. oksfordzki, od miejsca, gdzie go odkryto; pochodzi z 1170 r.; znaleziono go w XIX w. i jak dotąd nie ma starszego). Pieśń o Rolandzie jest przykładem epiki rycerskiej – popularnego w średniowieczu gatunku zwanego chansons de geste (pieśni bohaterskie). Pieśni te tworzone były przez tzw. truwerów, bardów.
     Tematem utworu jest epizod z wojennej wyprawy Karola Wielkiego przeciwko arabskim władcom dzisiejszej Hiszpanii, która miała miejsce w roku 778. Francuzi mieli zamiar uwolnić Hiszpanię od pogan zwanych w tekście Saracenami (Saraceni – czyli niewierni; w średniowieczu ta ogólna nazwa oznaczała Arabów i wyznawców religii mahometańskiej). Wyprawa zakończyła się klęską Franków w czasie odwrotu przez Pireneje. W wąwozie Roncevaux Karol stracił tylną straż swojej armii, której przewodził jeden z największych królewskich lenników, hrabia Roland. Pieśń wysławia bohaterstwo Rolanda i jego towarzyszy walki.

2. Roland jako wzór rycerza średniowiecznego.
a) podporządkowanie walki dla obrony religii chrześcijańskiej (np. Hańba dla pogan, prawo dla chrześcijan)
b) służba dla króla jako suwerena  (np. Trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla)
c) obrona honoru ojczyzny, króla i swojego jako rycerza (np. odpowiedź na prośbę Oliwiera zatrąbienia w róg: Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę)
d) odwaga w walce
e) troska o zbawienie pośmiertne swoje i towarzyszy walki; Roland umierając modli się za siebie i towarzyszy walki.

3. Uwznioślenie śmierci bohatera jako potwierdzenie paranetycznego charakteru Pieśni o Rolandzie.             
     Roland, czując zbliżającą się śmierć, udaje się na wzgórze, zwraca się twarzą ku Hiszpanii (podkreślenie łączności z niebem wobec Hiszpanii odnosi się do zwycięstw bohatera). Jako lennik Boga ofiarowuje mu swą prawą rękawicę – zabiera ją św. Gabriel. Zesłani przez Boga: anioł Cherubin, św. Michał, św. Gabriel zabierają duszę hrabiego do raju.



4. Najsłynniejsze cykle pieśni rycerskich:
    O Nibelungach (germańskie i skandynawskie) – karły strzegące wielkiego skarbu w Renie
    O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu (celtyckie)
    O Karolu Wielkim (francuskie)
    O Cydzie (hiszpańskie)
    O wyprawie Igora (ruskie)

Inne cechy rycerza średniowiecznego:
-    ślub składany damie jako wybrance serca,
-    toczenie pojedynków,
-    tężyzna fizyczna, umiejętność władania bronią,
-    obrona pokrzywdzonych,
-    rycerz nie bał się upiorów, widm




Temat: Portrety dwóch Bolesławów w Kronice polskiej Galla Anonima.                                                       

1. Informacje o autorze [Gall Anonim żył na przełomie XI i XII wieku; prawdopodobnie był francuskim bernardynem; określał siebie jako „wygnańca” i pielgrzyma; Gallem nazywany ze względu na swe romańskie pochodzenie (Gallus znaczyło Francuz; historycy proponują zapis przyjęty w tradycji – Gall; językoznawcy optują za zapisem Gal); związany był z dworem Bolesława Krzywoustego; autor Kroniki pisanej w latach 1112-1116] – por. też Ptd, s. 134 – Gall Anonim i jego kronika

2. Kroniki średniowieczne jako przykład historiografii / nawiązanie do kroniki Galla Anonima
     Kroniki średniowieczne zawierały opis rządów i czynów bohaterskich poszczególnych władców. Ich cechą był panegiryzm (wychwalanie władców), często brak krytycyzmu. Kroniki średniowieczne były również dziełami literackimi i tak są traktowane ze względu na formę stylistyczną , bogactwo środków artystycznych.
Kronika Galla Anonima została napisana w języku łacińskim prozą zrytmizowaną. Składa się ona z trzech ksiąg, z których każda rozpoczyna się od przedmowy, a następnie przedstawia opis dziejów Polski (od czasów legendarnych, tj. od księcia Popiela do wydarzeń z lat 1109-1113, czyli zwycięskich walk Bolesława Krzywoustego w czasie najazdu niemieckiego). Zawiera także pieśni i przemówienia.
     W dziele Anonima nie ma ani jednej daty rocznej. Niemniej może być ona uznana za kronikę w szerokim tego słowa znaczeniu. Nazwa ta określała mianowicie w płynnym nazewnictwie średniowiecznym także wszelkie (nie tylko podporządkowane wedle lat) utwory o treści  historycznej, tj. historiografię.
     Autor odwoływał się do tzw. gesta (dosł. czynów), np. dzieje Aleksandra Wielkiego, pragnąc przedstawić „niektóre godne pamięci czyny”
[Literackie walory kroniki: staranna kompozycja, narracja, stylistyka, urozmaicenie prozaicznego, epickiego toku opowieści wierszowanymi wstawkami. Autor wyraźnie dba o piękno stylu i języka, posługuje się elegancką wówczas prozą zrytmizowaną dzielącą zdania na równoległe (o zbliżonej liczbie sylab) człony, których paralelność podkreślona jest rytmem (tzw. proza rymowana). / Wiersze Galla odznaczają się wielką różnorodnością. Wykształcony na miarę europejską i utalentowany twórca sięgnął do wzorów współczesnej sobie literackiej łaciny, przesiąkniętej zarówno tradycją starożytną, jak i biblijno-chrześcijańską.]

3. Kroniki polskie.
    Kronika polska – XII w. (przedstawienie dziejów jednej dynastii); autor: Gall Anonim
    Kronika polska – XIII w. (pierwsza kronika narodowa doprowadzoną do pocz. XIIIw.); autor: mistrz Wincenty Kadłubek
    Kronika Wielkopolska – koniec wieku XIII; autorem był prawdopodobnie Godzisław Baszka
    Kronika Janka z Czarnkowa – XIV w.
    Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego  – XV w. (dwanaście ksiąg); autor Jan Długosz

4. Wzór średniowiecznego władcy (na podstawie fragmentów dzieła Galla Anonima).
    Na podstawie fragmentów dzieła Galla Anonima scharakteryzuj idealnego średniowiecznego władcę;
       wypisz z tekstu odpowiednie cytaty.
Sylwetki Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego:
    sprawiedliwy wobec biednych i bogatych
    skromny mimo wysokiego urodzenia
    wspaniały rycerz
    znakomity wódz władający liczną i dobrze zorganizowaną armią
    roztropnie kierujący krajem
    opromieniony sławą mądrego i mocnego króla
    prowadzący życie cnotliwe i honorowe
    głęboko wierzący chrześcijanin
    szczodrobliwy
    współczujący biednym i potrzebującym pomocy

Zadanie domowe: wyjaśnij pojęcia:
    gesta – (łac. rzeczy dokonane; dzieła; czyny) – opis dziejów bohatera, opiewanie czynów wielkich, godnych podziwu i naśladowania;
    historiografia – dział piśmiennictwa przekazujący informacje historyczne na podstawie dokumentów, badań archeologicznych, zabytków, ustnych źródeł; odtwarzanie przeszłości danego kraju, społeczeństwa, okresu historycznego; dziejopisarstwo;
    glosa – krótka uwaga umieszczona zazwyczaj między wersami bądź na marginesie; forma wyjaśnienia, dopisku;
    kronika – chronologiczny zapis najważniejszych wydarzeń z życia państwa, organizacji, grupy społecznej, instytucji; w literaturze średniowiecznej dziejopisarstwo, opis wypadków z przeszłości i współczesności o różnym stopniu prawdy historycznej oraz obiektywizmu;
    rocznik – forma zapisu oznaczonego kolejną datą, w której przedstawiono najważniejsze wydarzenia z życia klasztoru, dworu, biskupstwa; zapisy mające charakter lokalny bądź ogólnokrajowy, treść takiego zapisu – najczęściej uboga


Temat: Dzieje Tristana i Izoldy – średniowieczna opowieść o miłości i śmierci.

1. Historia Tristana i Izoldy była niezwykle popularna w średniowieczu. Do XII wieku była opowieścią ustną, później została opracowana w kilku wersjach – głosiło ją wielu francuskich i niemieckich truwerów. Do dziś zachowały się jedynie dwa fragmenty poematów powstałych ok. 1180 roku. Autorem jednego z nich był Beroul z Normandii, drugiego – Tomas z Anglii. W 1900 roku francuski mediewista (łac. medium aevum = średni wiek;  historyk zajmujący się dziejami średniowiecza; specjalista w zakresie mediewistyki) Joseph Bedier na podstawie zachowanych fragmentów odtworzył całość legendy i opracował wersję prozatorską. Na język polski przetłumaczył ją Tadeusz Boy-Żeleński.


2. Ideał miłości dwornej w średniowiecznej poezji francuskich trubadurów i truwerów

ŚREDNIOWIECZNA FRANCJA
ojczyzna kultury dworskiej,
epiki rycerskiej,
liryki miłosnej i romansów dworskich


XI wiek


południe
słoneczna Prowansja i Langwedocja
    powstaje poezja liryczna, kunsztowna i wyszukana, śpiewana przy akompaniamencie wioli, bowiem:
    rozwija się na dworach rycerskich,
    tworzą ją trubadurzy:
    poeci i kompozytorzy, którzy są świadomymi artystami,
    to intelektualiści wykształceni w retoryce i poezji łacińskiej,
    pochodzą z różnych klas społecznych (byli wśród nich synowie służby dworskiej – łucznika zamkowego i pomocnicy kuchennej; ubodzy rycerze, mieszczanie, bogaci i wielcy feudałowie,
    bibliografie notują ok. 460 nazwisk (zachowało się do dziś 30 rękopisów z XIII i IX w. z podkładem muzycznym),
    tworzą w języku prowansalskim kunsztowne strofy o skomplikowanych rymach i przemyślanej rytmice,
    powstają różne typy i formy pieśni:
- „dobra pieśń” (bona canso) mówiła o miłości szczęśliwej,
- „zła pieśń” (mala canso) wyrażała skargę na miłosne cierpienie,
- alba – to utwór wyrażający uczucia kochanków przy rozstaniu po miłosnej nocy.

Czym jest poezja trubadurów? Jest wysławianiem nieszczęśliwej miłości. (...) Nie jest to miłość szczęśliwa, spełniona lub dająca zadowolenie, lecz miłość wieczyście niezaspokojona. Są tylko dwie postaci w tej liryce: poeta – który (...) powiela swą skargę – i piękna dama, która zawsze mówi „nie”. (Denis de Rougemont Miłość a świat kultury zachodniej)

                                                                XII wiek                                             

Trubadurzy wprowadzili do literatury średniowiecznej ideał miłości dwornej:
    pojęcie to łączyło się z życiem i obyczajem rycerskiej elity,
    po pierwszych wyprawach krzyżowych złagodniał surowy obyczaj rycerski,
    dwory rycerskie na południu Francji stały się ośrodkami życia kulturalnego,
    inspirującą rolę w przemianach stylu życia odegrały kontakty z wyrafinowaną kulturą arabską,
    ze Wschodu przyszła moda na zbytek i wystawny styl życia,
    nastąpiła zmiana roli kobiety:
    feudalne damy były często lepiej wykształcone niż mężczyźni,
    gdy oni wyruszali na wyprawy wojenne, one umacniały swą pozycję na zamku,
    samodzielnie wprowadzały i kształtowały nowy styl życia, nowe zasady zachowań i dobrego smaku, łagodziły obyczaje.
     W XII wieku tworzy się kultura dworska, w której kobieta zajmuje miejsce centralne, najważniejsze – wznosi  się ponad mężczyznę. Wtedy też rodzi się koncepcja poetycka, która stawia damę serca wyżej od suwerena, a rycerza wprzęga w służbę wybranej damie.
     Ona jest jednak dla swego rycerza nieprzystępna, staje się „nostalgicznym ideałem”.
     On zaś – wiernym jej wielbicielem, gotowym na długi okres prób i oczekiwań.
północ
    anonimowe pieśni pochodzenia ludowego śpiewane przy krosnach i zajęciach domowych,
    tematy:
    tęsknota za ukochanym rycerzem,
    przekomarzania miłosne dwojga kochanków,
    skarga dziewczyny zmuszonej do zamążpójścia bez miłości
    pierwsze poetki, których imiona się zachowały: Eremborga, Jolanta, Alicja – to zakochane dziewczęta.
    truwerzy – północni poeci (najwybitniejszy to Chretien de Troyes, żyjący w XIII w., który połączył powieść rycerską z ideałem miłości dworskiej)
    stali niżej od trubadurów w znajomości mistyki,
    ale podjęli nowy temat – miłość cielesną i problem winy (nie w znaczeniu moralności chrześcijańskiej, lecz w sensie „dwornym”),
    od trubadurów przejęli koncepcję miłości dwornej i stylu,
    ale w odróżnieniu od poetów prowansalskich opisywali zdrady miłosne, nie ograniczali się tylko do opiewania miłości ojczystej, platonicznej, mistycznej (np. w Dziejach Tristana i Izoldy pojawi się grzech przeciw miłości dwornej, a wina będzie boleśnie odkupiona przez cierpienia kochanków),
    ich utwory były prawdziwymi romansami, a nie tylko lirycznymi poematami, w których dominował pierwiastek duchowy,
    do swoich romansów dworskich wprowadzili ponadto świat wierzeń celtyckich i legend bretońskich.




W celtyckiej wyobraźni i mitologii
    obok ludzi pojawiają się wróżki, czarownicy, karły, potwory o półludzkiej i półzwierzęcej postaci, ludzie zaś często posiadają nadprzyrodzoną wiedzę i umiejętności,
    świat ludzi łączy się ze światem niewidzialnym, nadprzyrodzonym, magicznym,
    miejscem akcji tych utworów są: najmniej znana część Francji, Bretania, daleka Irlandia, południowa część Anglii; tajemnicze lasy, zaklęte krainy,
    realizm zastępuje fantastyka i niezwykłość,
    ważna jest atmosfera pełna tajemnicy, dziwności, magii, grozy, melancholii.

     Tematyka romansu dworskiego obraca się wokół przygód i miłosnych przeżyć rycerzy bretońskich, którzy kochają i cierpią dla wybranej damy serca.                                                                                                           



Interpretacja tekstu:
1. Kim są tytułowi bohaterowie Tristan i Izolda? Zwróćcie uwagę na znaczenie imienia Tristan.
2. W jakich okolicznościach się spotkali?
3. Co wzbudziło ich miłość?
4. Scharakteryzujcie miłość, która ich połączyła.
5. Jakie inne uczucia spowodowała?
6. Jaki stan ducha bohaterów towarzyszył tej miłości?
7. Wskaż cechy kultury dworskiej wywodzącej się z południowej Francji oraz elementy pochodzące z kultury północnej Francji. Korzystając z informacji na temat twórczości w tym kraju w średniowieczu (por. kartka ksero) podaj konkretne przykłady z Dziejów Tristana i Izoldy.
8. Czy, według Was, bohaterowie są winni?
9. Jak odczytujecie symboliczne zakończenie?


Temat: Średniowieczne realia obyczajowe i społeczne w Dziejach Tristana i Izoldy. Elementy baśniowe w utworze.

1. Średniowieczne realia obyczajowe i społeczne w utworze.
    Układ społeczny ma charakter hierarchiczny (najwyższą pozycję społeczną zajmuje król, następnie jego wasale: diukowie, baronowie, rycerze, niżej: mieszczanie, służba dworska).
    Ceremonialne przejazdy władców z licznym orszakiem, ich bogate stroje świadczyć miały o potędze władcy (np. w rozdz. XVII opisany został orszak króla Marka i jego żony).
    Elementem kultury średniowiecznej jest Sąd Boży (poddała się mu Izolda; sąd polegał na wyciągnięciu z ogniska rozpalonego żelaza; brak śladów na rękach miał świadczyć o jej niewinności – por. rozdz. XII).
    Odpowiednie wychowanie rycerza stanowiło element kultury dworskiej (Tristan już w młodości posiadł umiejętności sztuki rycerskiej – np. władanie bronią; zanim pokochał Izoldę posiadał wszystkie cechy idealnego rycerza)
    O obyczajach rycerskich informują opisy pojedynków, walk (np. pojedynek Tristana z Morhołtem) oraz oblężeń (np. Karhenia w Bretanii). W utworze znaleźć można wzmianki na temat sztuki myśliwskiej.

2. Elementy baśniowe w utworze.
    Ma się wrażenie, że akcja utworu dzieje się w fantastycznej krainie baśni: czas nieokreślony (dawno, dawno temu...), niedookreślone miejsce (pojawiają się co prawda nazwy geograficzne, ale nie zgadzają się odległości między nimi lub ich topografia).
    Baśniowa atmosfera utworu: zamki (wzniesione przez olbrzymów), dzielni rycerze, piękne księżniczki, smok; wyidealizowane uczucie bohaterów  nie słabnie mimo upływu czasu, ich piękno zewnętrzne nie przemija.
    Wiele elementów fantastycznych, cudownych i magicznych:
-    np. Tristan, który unika śmierci po skoku w przepaść,
-    motyw walki rycerza ze smokiem znany z wielu baśni,
-    magią i czarami posługują się Izolda, jej matka oraz karzeł Frocyn itd.
     O losie bohaterów często decyduje niespodziewane, przypadkowe, cudowne zdarzenie (np. wypicie napoju miłosnego przez Tristana i Izoldę na statku).